Cross-overs tussen kunst, wetenschap en technologie zijn hot. Kruisbestuivingen vinden steeds meer hun weg naar tentoonstellingen en festivals. Sinds 2005 is de Zebrastraat in Gent een baken in de wereld van de nieuwe media door haar niet aflatende ondersteuning van kunstenaars die op de grens tussen kunst, wetenschap en technologie werkzaam zijn. Naar aanleiding van de – inmiddels zesde – editie van de New Technological Art Award (NTAA) wedstrijd vindt in november een gelijknamige tentoonstelling plaats.
Wetenschapper, ingenieur en ondernemer Alain Liedts en zijn vrouw Françoise Meesen – ook wel gekend van de Stichting Liedts-Meesen – zijn de bezielers van de Zebrastraat. “Heel wat hedendaagse kunstenaars halen elementen uit wetenschap en technologie om hun ideeën te vertolken. Mijn vrouw en ik hebben destijds de keuze gemaakt om alleen maar technologische, hedendaagse kunst te brengen. Dat nemen we heel letterlijk, want de kunstwerken die wij hier tonen zijn meestal maar drie jaar oud,” aldus Liedts.
In de jaren 50 vonden elektronica en computers hun toegang tot de kunsten. Door de opmars van de technologie gingen veel kunstenaars – al dan niet in samenwerking met ingenieurs – dit veld onderzoeken, manipuleren en onderwerpen aan hun behoeften. De nieuwe kunstvormen die hieruit voortvloeiden kregen al gauw een platform via festivals – zoals SIGGRAPH opgericht in 1981 en het International Forum of New Images, later gevolgd door IMAGINA, dat sinds 1986 jaarlijks plaatsvindt in Monaco. Vermeldenswaardig is zeker ook de biënnale Artifices (Fireworks) die in de winter van 1990 in Saint-Denis in het leven werd geroepen. De laatste editie vond plaats in 1996. Insteek was het delen met een publiek van werken die zijn gerealiseerd door een computer. Het was een van de eerste initiatieven die zogenaamde ‘digitale’ kunst toonde. (1)
NTAA ’19
Sinds 2008 organiseert de Stichting Liedts-Meesen tweejaarlijks de New Technological Art Award (NTAA), een prijs waarmee ze de vinger aan de pols houdt en die een positieve uitstraling heeft op Gent en het veld van de nieuwe media. Een internationale vakjury maakt er een weldoordachte keuze van twintig kunstwerken. “Voor deze editie was dit geen sinecure. 705 kandidaten uit 78 landen schreven zich in voor de wedstrijd. Dat is bijna het dubbel aantal inschrijvingen in vergelijking met NTAA ’16,” zegt Annelies Geenen, artistiek adviseur bij Zebrastraat. “De geselecteerde projecten mogen niet ouder zijn dan twee jaar op het moment van de inschrijving. De juryleden houden rekening met de artistieke visie en kwaliteit van het werk, naast de relevantie ten opzichte van mondiale problemen en sociale kwesties.”
Voor NTAA ’19 brachten naast Stichting Liedts-Meesen verschillende eminente kunst/technologie-experten hun stem uit, onder wie Jean-Marie Dallet (kunstenaar/professor aan de universiteit Paris 8), Stef Van Bellingen (kunstenplatform WARP), Nick Ervinck (kunstenaar en winnaar van de publieksprijs NTAA ’08), Yves Bernard (artistiek directeur van iMAL), Alain Thibault (artistiek directeur van Elektra Montreal), Ralph Dum (wetenschappelijk medewerker Europese Commissie) en Karen Helmerson (programmadirecteur voor Electronic Media, Film & Visual Art aan de New York State Council of the Arts).
HART kreeg een preview van de geselecteerde projecten. “NTAA biedt een kompas dat je oriënteert naar het relevant en releverend gebruik van technologie in de artistieke sector,” vertelt Annelies Geenen. “Waar de symbiose tussen kunst en technologie vroeger eerder de technische kant belichtte, is er nu meer aandacht voor het inhoudelijke en de esthetische uitwerking. Daarnaast krijgt het thema van de privacy een prominentere plaats in vele kunstwerken.”
Wat ons opvalt is de verscheidenheid aan hedendaagse creaties. We krijgen een mix van video, audio en installaties, die een link hebben met programmering, netwerken, robotica en interactiviteit. Innovatieve technologieën wisselen af met oudere. Voor de installatie Summerland bijvoorbeeld gebruikte de Amerikaan Matthew Ostrowski 24 telegrafen, het eerste communicatiemiddel dat het in de 19de eeuw mogelijk maakte berichten over een lange afstand te versturen. Met behulp van algoritmen afgeleid van de menselijke stem reanimeert de kunstenaar deze vergeten toestellen en transformeert ze tot een soort generatoren van geluiden. We kunnen Summerland lezen als een verkenning van de connectie met spirituele technologieën die media inzetten om contact te maken met de doden.
Magie laveert wel vaker doorheen de geselecteerde werken. Zoals de robot Doing Nothing with AI van industrieel ontwerper Emanuel Gollob. Een vreemdsoortig object reageert visueel en auditief op de, via een EEG-koptelefoon geregistreerde, hersenprikkels van de toeschouwer. Op een wonderlijke manier maakt deze installatie het belang van dagdromen zichtbaar, aangezien de robot hierop reageert met rustige bewegingen. Genieten van een moment van inactiviteit en introspectie terwijl je gedachten afdwalen, kan productiever zijn dan de constante drukte die onze huidige maatschappij kenmerkt. “This work intends to address the common misconception of confusing busyness with productivity or even effectiveness,” aldus Emanuel Gollob.
Vele kunstwerken verweven magie met actuele, maatschappelijke thema’s zoals ecologie. In The Timid Wilderness van de Zuid-Afrikaanse Miranda Moss zien we hoe een neon-jungle reageert op geluid. Bij, voornamelijk menselijke, klanken sluiten de bloemblaadjes zich, om vervolgens terug open te gaan wanneer de stilte zich herstelt. “Often it is hard to detect our effect on the environment because ‘plant time’ is much slower than ‘human time’. The piece speeds this reaction up, so our effect is instantaneously visible on the hyper artificial jungle,” zegt Moss.
Een gelijkaardige insteek treffen we aan in Voice of Nature van de Nederlander Thijs Biersteker. Op een poëtische manier visualiseert hij de fysieke toestand van een boom – en bij uitbreiding de effecten van klimaatverandering. Met behulp van aan de boom bevestigde sensoren meet de installatie real time data, zoals het lichtspectrum, de temperatuur, de bodem- en luchtkwaliteit, enz. Een algoritme genereert vervolgens elke seconde een beeld met prachtige concentrische ringen en organische motieven op een reusachtige, cirkelvormige schijf die achter de boom staat opgesteld. Een mooie cirkel met ringen die ver uit elkaar staan duidt op een gezonde, snel groeiende boom. Samengeklonterde, vervormde ringen mogen de alarmbel doen rinkelen. Maar om op een positieve noot te eindigen: wanneer bezoekers de boom aanraken, kalmeren ze het kunstwerk of doen ze het energieniveau toenemen, wat ons toch even het idee geeft dat onze kleine handelingen er nog toe doen.
(1) In Creating and Showing of New Media Art maakt Jean-Marie Dallet een korte, historische selectie waarin de meest relevante tentoonstellingen, evenementen en plaatsen de revue passeren. In: update_6. New Technological Art Award, 2016, Zebrastraat & MER. Paper Kunsthalle.