Zaterdag 23 april is de 59ste editie van de Biënnale van Venetië geopend. Vooraf, tijdens de zogenaamde previewdagen en tijdens het openingsweekend publiceren we dagelijks korte tips en impressies van opmerkelijke of minder opmerkelijke tentoonstellingen en evenementen. Tamara Beheydt ontdekte een weelde aan ogenschijnlijk paradijselijke tuinen in zowel de Giardini als dee Arsenale.
Wie door de Giardini en de Arsenale loopt, zal al gauw enkele rode draden doorheen de centrale tentoonstelling en de afzonderlijke paviljoenen ontdekken. We herontdekken het lichaam, we herontdekken de vrouw(elijke kunstenaar), we zoeken een bewustere, diepgaandere band met de natuur. Opvallend veel projecten beloven een ‘immersive experience’ met behulp van virtual reality, zweverige rituelen of levensgrote schermen. Chili haalt Patagonische mossen binnen, China een boom. In de hoofdtentoonstelling in de Arsenale zijn het dan weer grote ruimtelijke (en uitstekende) installaties van Precious Okoyomon (een piepjonge kunstenaar uit Londen) en Delcy Morelos die min of meer paradijselijke tuinen evoceren: de eerste installeert een tuin met vlinders, de ander creëert een soort labyrintfragment met muren die bestaan uit een mengsel van aarde, koffie, cacao, kaneel en houtskool. Ook in de titels van de paviljoententoonstellingen komen opvallend vaak de woorden ‘garden’, ‘paradise’ en zelfs ‘Eden’ voor. Deze drie doen het net iets anders.
- Artists at Risk, performance bij het Russische paviljoen, Giardini
Zoals ruim op voorhand aangekondigd, bleef het Russische paviljoen in de Giardini gesloten. Tijdens de Biënnale waant een kunstliefhebber zich in een magisch universum, een heerlijke tuin van eden, vooral in de Giardini, waar de zon schijnt en de wind door de bomen ruist en het gemakkelijk is om de werkelijkheid even achter te laten en zorgeloos te genieten van kunst dat ons soms naar de mond praat en soms wanhopig de ogen probeert te openen. De politieke realiteit loert echter om de hoek bij het zien van het Russische paviljoen: een gesloten bastion, het enige waar geen deur openstaat en geen zwartgetooide bewaker een teken geeft dat het mondmasker in Italië nog steeds verplicht is. Op verschillende plaatsen in Venetië (en bij uitbreiding Europa) kunnen Oekraïense kunstenaars op veel bijval rekenen. Maar ook de Russische kunstenaars zijn vaak slachtoffers en hebben bescherming nodig tegen het regime waartegen zij zich in hun kunst (of gewoon door hun bestaan) afzetten. Ook daar mogen we de aandacht op vestigen. Dat is wat Artists at Risk deed met een performance voor het Russische paviljoen op vrijdag 22 april. Acteur Aleksey Yudnikov groeide op in Oekraïne, maar bouwde een carrière uit in Rusland. Hij verscheen eerst met een Fantomas-masker, maar onthulde al gauw dat hij een probleem heeft met ‘zijn geslacht’ – dat het gezicht van Poetin blijkt te dragen. Met een knipoog naar het stuk The Nose van Nikolai Gogol gaat dat geslacht een eigen leven leiden. In het sluitstuk van de performance vraagt hij het publiek om, mochten we zijn ‘geslacht’ tegen het lijf lopen, er eens tegen te stampen en vooral duidelijk te maken dat hij niet langer gewenst is. Yudnikov vluchtte in maart 2022 uit Rusland en is sindsdien resident van Artists at Risk in Helsinki.
- Marco Fusinato, Desastres, paviljoen van Australië, Giardini
Toegegeven, het woord ‘tuin’ is het niet het meest toepasselijke woord om het minimalistische paviljoen (een zwarte kubus) en project van Australië te beschrijven. De tuin van eden is het aardse paradijs. Het wordt vaak gebruikt als metafoor om paradijselijke – of vruchtbare – plaatsen te beschrijven. Het is in Genesis echter ook de plaats waar het misging met de wereld, waar de mens voor hun eigen ondergang zorgde. De titel Desastres van deze performatieve installatie, maakt een zekere associatie met Goya los (maar misschien is dat niet de intentie van de kunstenaar). Op een muur van schermen volgen zwart-wit beelden, van oorlogen, over antieke artefacten tot natuurfoto’s, elkaar flitsend op. Ondertussen zorgt de kunstenaar, met behulp van zijn elektrische gitaar, een loopstation en een muur van versterkers, voor een noise-achtige soundtrack. Deze heerlijk vrije symbiose tussen muziek en beeld, een zintuiglijke ervaring – ook in de zin dat de grond meetrilt – houdt ons droog een spiegel voor; als wereld en als kunstwereld. Want tegen de versterkers staat een mysterieus klein schilderijtje aangeleund, een afschrikwekkend, renaissancistisch memento mori, dat als een voetnoot (als enige element van kleur in deze presentatie) de vraag opwerpt: welke plaats heeft kunst in deze wereld?
- Dixit Algorizmi. Garden of Knowledge, Paviljoen van Oezbekistan, Arsenale
Trekken we dan naar die andere, zij het iets minder groene, ‘safe haven’ van de kunst, de Arsenale, waar Italië de prijs voor de langste wachtrij wint (want het paviljoen biedt schijnbaar een ‘unieke individuele ervaring’), maar het paviljoen van Oezbekistan onmiddellijk een van mijn absolute favorieten werd. De kans bestaat dat wie het gouden spiegelende platform, met aan het plafond hangende planten, betreedt, niet meteen iets ‘ziet’. Het paviljoen is een samenwerking tussen wetenschappers, designers, muzikanten en kunstenaars en is geïnspireerd door het werk van de negende-eeuwse wetenschapper Al-Khwarizmi, die algebra als wiskundige discipline op de kaart zette en aan wie we het woord algoritme te danken hebben (een woord dat sinds de komst van sociale media opvallend vaak over de tongen rolt). Er is geen tentoonstelling als zodanig; het is een plek voor reflectie (waar de spiegelende vloer ook voor wat letterlijke duizelingen zorgt), rond westerse overname van oosterse wijsheid, en voor gelijkwaardige ontmoeting en uitwisseling. De ruimte is zo ingericht dat bezoekers er kunnen gaan zitten en in gesprek kunnen gaan.