Met de Russische inval in Oekraïne is ook de uitreiking van de Future Generation Art Prize in het geding gekomen. De winnaar van de prestigieuze prijs voor kunstenaars tot 35 jaar, die normaal tijdens de biënnale van Venetië wordt uitgereikt, was al bekend. Maar de uitreiking en de tentoonstelling van de genomineerden zal niet doorgaan. Barbara de Coninck sprak de Vlaming Björn Geldhof, sinds 2015 artistiek directeur van PinchukArtCentre, voor ons mei nummer, maar we publiceren in de aanloop naar de opening van de biënnale van Venetië alvast een voorproefje van het gesprek.
Het kunstencentrum PinchukArtCentre in hartje Kiev werd in 2006 opgericht door de Oekraïense zakenman, verzamelaar en filantroop Victor Pinchuk (°Kiev, 1960). Als een van de grootste en meest dynamische private instellingen voor hedendaagse kunst in Centraal- en Oost-Europa ontving het in de loop van zijn nog jonge geschiedenis al meer dan drie miljoen bezoekers.
PinchukArtCentre is een onderdeel van de Victor Pinchuk Foundation, de grootste private filantropische stichting in Oekraïne met activiteiten in de educatieve sector en de gezondheidszorg. Haar missie: to empower future generations to become the change makers of tomorrow. De Vlaming Björn Geldhof (°Kortrijk, 1979) is sinds 2015 artistiek directeur van PinchukArtCentre. Halverwege maart sloeg ook hij noodgedwongen op de vlucht. We spreken elkaar in Antwerpen, waar hij met een gedeelte van zijn team kampeert – en kantoor houdt.
Barbara De Coninck: In Kiev was alles in gereedheid gebracht voor de tentoonstellingen Less Human en Oleksandr Roytburd (1961-2021). Wat gebeurt daar nu?
Björn Geldhof: Beide tentoonstellingen zouden openen eind maart. Helaas zijn de werken voor Less Human, een internationale tentoonstelling die ook redelijk wat nieuwe opdrachten aan Oekraïense kunstenaars bevatte, zelfs niet verscheept kunnen worden. De Roytburd-tentoonstelling met talrijke werken uit publieke collecties, is nooit geïnstalleerd. Toen de oorlogsdreiging reëel werd sloten musea hun deuren. Op 24 februari 2022 sloegen dan de eerste bommen in... PinchukArtCentre zit op slot. Het is niet mogelijk – en evenmin veilig – om de instelling open te houden. Laten we hopen dat de tentoonstellingen op een latere datum nog kunnen plaatsvinden.
BDC: Zal PinchukArtCentre de Future Generation Art Prize uitreiken op de Biënnale van Venetië in 2022?
BG: Dat doen we niet. De naam van de winnaar, Aziz Hazara, was al bekend. De prijsuitreiking vond reeds voor de uitbraak van de oorlog plaats. In Venetië zouden we in normale omstandigheden werk van alle 21 genomineerde kunstenaars presenteren, in een tentoonstelling met in opdracht gemaakt nieuw werk. We zouden voor het eerst de Scuola Grande della Misericordia betrekken, een prachtig gerenoveerd stadspaleis dat vanwege zijn monumentaliteit een opschaling in de geschiedenis van de Future Generation Art Prize zou betekenen.
In oorlogstijd is het natuurlijk een moeilijk verdedigbaar uitgangspunt, het talent van jonge kunstenaars te willen celebreren. In plaats daarvan is beslist om de tentoonstelling This is Ukraine: Defending Freedom @ Venice 2022 te organiseren. President Zelensky heeft zich persoonlijk voor dit emergency-project, dat onder zijn hoge bescherming plaatsvindt, geëngageerd. De key visual komt van hem: met een kroontjespen schreef hij op de Oekraïense vlag eigenhandig “We are Defending our Freedom” – een emotioneel statement, volledig in lijn met de realiteit.
De tentoonstelling This is Ukraine: Defending Freedom @ Venice 2022 is een joint force project waarin de private en publieke sectoren samenkomen. Het is de bedoeling een zo sterk mogelijke presentatie van Oekraïne te realiseren. In samenwerking met het Oekraïens ministerie van cultuur ontwikkelt PinchukArtCentre ook een discursief programma met lezingen, debatten en educatieve activiteiten.
BDC: Hoe kwam deze alternatieve tentoonstelling tot stand?
BG: This is Ukraine: Defending Freedom @ Venice 2022 is een impossible project dat pas eind maart 2022 een aanvang nam. Het bevat werk van drie Oekraïense kunstenaars met wie PinchukArtCentre een lange geschiedenis deelt – Yevgenia Belorusets, Nikita Kadan en Olesia Khomenko, aangevuld met een aantal erfgoedschatten waaruit een diepe culturele geschiedenis spreekt. Momenteel zet PinchukArtCentre er zich samen met de regering en het ministerie van cultuur voor in om deze topstukken uit Oekraïne te evacueren. In de tentoonstelling wordt verder urgent werk getoond van een aantal bevriende internationale kunstenaars. Het zou een antwoord kunnen bieden op de vraag ‘wat de wereld kan/moet doen’ of ‘hoe de wereld kan/moet samenkomen rond Oekraïne’. Het gaat met name om Boris Mikhailov, Marina Abramovic (die in het verleden in debat ging met talloze studenten in Kiev en omstreken), Takashi Murakami (die reeds in 2005 werkt maakte dat over de oorlog sprak), Damien Hirst (die vanaf dag één voor PinchukArtCentre paraat stond), Olafur Eliasson (die mensen uit het team van PinchukArtCentre opvangt in Berlijn en wiens engagement unshakeable is) en JR.
BDC: Wat gebeurt er intussen in het nationaal paviljoen? Oekraïne bezit geen historisch landenpaviljoen in de Giardini, wel een zijruimte in de Arsenale – de plek die Oekraïne historisch in Venetië betrekt.
BG: In Arsenale vindt de solotentoonstelling van Pavlo Makov plaats zoals oorspronkelijk voorzien en gepland. Makov toont een nieuwe, monumentale versie van de installatie Fountain of Exhaustion. Acqua Alta (1995-2022), allicht een van de sterkste werken ooit door hem gemaakt. In het hart van de Giardini wordt, met medewerking van architect Dana Kosmina, uitzonderlijk een noodpaviljoen gebouwd – een tijdelijk bouwsel met een sprekende architectuur dat de zichtbaarheid van Oekraïne verhoogt. De architectuur van dit efemere landenpaviljoen is reeds betekenisvol op zichzelf. Op het gebouw komt een wisselend kunstproject tot stand dat aangeeft welk soort kunst er vandaag in Oekraïne wordt gemaakt. Dit project van PinchukArtCentre voor de Biënnale wordt uitgevoerd door het Oekraïens ministerie van cultuur. PinchukArtCentre neemt daarin de rol van facilitator op.
BDC: Krijgen we elders in Venetië nog Oekraïense kunst te zien?
BG: Drie voormalige nominees van de Future Generation Art Prize tonen werk bij de Fondazione In Between Art Film (Biënnale, collateral event). Twee van hen zijn prijswinnaars: Aziz Hazara en Emilija Skarnulyte. Aan de officiële tentoonstelling The Milk of Dreams van Cecilia Alemani, die 213 kunstenaars uit 58 landen samenbrengt, nemen zelfs een tiental oudgedienden van de Future Generation Art Prize deel (en dat is hartverwarmend) – niet alleen Oekraïeners. Onder hen heel wat vrouwelijke kunstenaars. Hun namen zitten ergens in mijn computer… die nog in Kiev ligt.
BDC: Ikzelf ben erg te vinden voor het werk van Nikita Kadan, met wie PinchukArtCentre sinds 2009 samenwerkt.
BG: In Misericordia toont Nikita Kadan een herwerking van Difficulties of Profanation (2015), de buiteninstallatie die hij creëerde voor het landenpaviljoen van Oekraïne tijdens de Biënnale in 2015. Voor dit werk verzamelde Kadan indertijd een aantal restanten van bombardementen – oorlogstuig in de brede zin van het woord, dat hij in een oude museumvitrine propte – een zogenaamde ‘doos’. Na verloop van tijd werd de installatie overwoekerd door tomatenplanten die door Kadan rondom zijn werk waren aangeplant – een subtiele verwijzing naar de volkstuintjes die overal in Oekraïne in de nasleep van de Maidan-revolutie waren aangelegd om voedsel te genereren voor het verzet. Difficulties of Profanation was in 2015 met andere woorden een soort ‘tentoonstelling van de oorlog’.
Want vergis je niet, en vergeet vooral dit niet: 24 februari 2022 is niet de start van de oorlog in Oekraïne, dat was de Maidan-revolutie van 2014, ook al wendde de westerse wereld toen grotendeels de blik af, en beschouwde het de verslechterende situatie als een sluimerend en aanvaardbaar conflict. Anders gezegd: de oorlog is niet nieuw – dat is een belangrijk element dat we moeten meenemen in het verhaal. Precies hierom heb ik Nikita Kadan voorgesteld om de installatie Difficulties of Profanation weer op te nemen en te herwerken. Het originele werk heeft zichzelf in zekere zin uitgeschakeld; sinds de uitbraak van de oorlog met Rusland is zijn bestaansrecht dubieus. In 2015 duidde de groentetuin met de tomatenplanten nog enigszins op (een mogelijkheid tot) heling. Vandaag strookt dit beeld niet meer met de gapende, open wonden, veroorzaakt door het lopende conflict. De nieuwe installatie van Nikita Kadan zal veel monumentaler zijn dan zeven jaar geleden. De kunstenaar zal werken met materialen afkomstig uit Oekraïne.
BDC: Je bedoelt allicht raketafval, artilleriegeschut en dergelijke meer.
BG: De idee van bewijsobjecten wordt inderdaad verdergezet. Maar dat is niet het enige argument. Kadan reflecteert ook over de realiteit van de geschiedenis die op dit eigenste moment wordt vernietigd.
Click here for the English version of this article
